Leksykon

A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z

Abiotyczna sfera

całokształt warunków fizycznych (np. klimat – temperatura, światło) i chemicznych (np. gleba, woda) siedliska.

Adiabatyczny

Bez pobrania lub straty ciepła. W większości przypadków masa powietrza w atmosferze wznosi się lub opada bez utraty ciepła.

Adwekcja

Adwekcja - w meteorologii napływ powietrza nad dany obszar, często główna przyczyna zmian warunków pogody (napływ masy powietrza o innej temperaturze czy też wilgotności). W odróżnieniu od konwekcji zachodzi w płaszczyźnie poziomej.

Aerologia

Aerologia - jest to dział meteorologii, który zajmuje się badaniem zjawisk i procesów mających miejsce w górnych warstwach atmosfery, szczególnie zmienności temperatury, wilgotności, ciśnienia atmosferycznego oraz wiatru (prędkość, kierunek).

Aerozol

Układ bardzo drobnych cząstek substancji rozproszonych w ośrodku gazowym.

Aktywność słoneczna

Zespół zjawisk na Słońcu (plamy słoneczne, pochodnie słoneczne, promieniowanie w zakresie fal radiowych), których natężenie zmienia się cyklicznie w okresach ok. jedenastoletnich. Efektem wzmożonej aktywności Słońca są częstsze zorze polarne. Ma również silny wpływ na ziemską magnetosferę i jonosferę.

Anabatyczny

Przemieszczający się do góry. Określenie zazwyczaj stosowane do wiatru (takiego jak wiatr dolinny) lub do powietrza w układach frontowych.

Anomalia pogodowa

Anomalia to każde odstępstwo od ogólnie przyjętych wartości dotyczących różnych aspektów naszego życia, w tym, m.in. pogody. Anomalie pogodowe występują często, jednak w ostatnich latach obserwujemy ich znaczne nasilenie. Przez cały 2010 rok i dotychczasową część roku 2011 anomalie pogodowe dają nam w kość serwując tsunami, trzęsienia ziemi i tornada nie zawsze tam, gdzie są one typowe. Poza tym temperatury osiągają niespotykane wcześniej wartości. Przykładem niespotykanych dotąd temperatur jest chociażby temperatura, która w maju 2010 roku dała się we znaki Pakistańczykom – 53,5 stopni C. W jednej części świata temperatura rosła, w innej malała. I tak Amerykanie doświadczyli najostrzejszej od ćwierć wieku zimy w Stanach Zjednoczonych, natomiast Kanadyjczycy cieszyli się najłagodniejszą od bardzo dawna pogodą zimową. Rok 2010 to również najwilgotniejszy czas od 44 lat. Ostatni rekord należał do roku 1956, w którym spadło 13 procent średniej ilości opadów mniej, niż we wspomnianym 2010 roku. W czasie, gdy opady prowadziły 2010 rok na podium w kategorii wilgotności, gdzieś w lasach Amazonii stan wody w korycie Rio Negro zaczął gwałtownie maleć. Było to nietypowe zjawisko, nawet dla pory suchej. Byłoby zbyt prostym, gdyby anomalie skończyły się na skokach temperatur, opadach w jednej części naszego globu i suszy w innej. Natura postanowiła pokazać jeszcze większą siłę. Użyła do tego cyklonów, huraganów, monsunów i burzy. Dlaczego przyroda pokazuje często niszczycielskie zjawiska i robi to coraz częściej i gwałtowniej? Nad odpowiedzią na to pytanie bez przerwy pracuje sztab naukowców, którzy nie tylko starają się określić przyczynę, ale również oszacować skutki takich anomalii i opracować sposoby zapobiegania. Wiemy, że anomalie potęguje emisja gazów cieplarnianych. W jej efekcie nasz klimat się ociepla, a wskaźnik wilgotności niepokojąco pnie się do góry. To my, ludzie, fundujemy sobie anomalie pogodowe. Nie obwiniajmy więc o wszystko natury, która musi „wyrzucić z siebie” to, co jej dostarczamy za pośrednictwem gazów cieplarnianych. Zamiast tego zacznijmy dbać o naszą planetę, aby kolejne pokolenia nie cierpiały z powodu pogarszających się warunków i ocieplenia klimatu.

anomalia termiczna

Różnica między zmierzoną temperaturą powietrza na danym obszarze a temperaturą normalną, określoną na podstawie wieloletnich pomiarów poprzez jej uśrednienie.

anomalny

Stan ciała, zjawiska lub warunków odbiegających od normalnych, tj. najczęściej występujących. Np. temperatura pokojowa 0°C jest anormalną, gdyż przyjmuje się za nią temperaturę około 20°C.

Antycyklonalny

Przemieszczający się lub skręcający w tym samym kierunku co cyrkulacja powietrza w wyżu, tj. zgodnie z ruchem wskazówek zegara na półkuli północnej, niezgodnie - na południowej.

atmosfera

Powłoka gazowa otaczająca ciało niebieskie.

Atmosfera ziemska

Powłoka powietrzna sięgająca do wysokości 80 km, stanowiąca prawie jednorodną mieszaninę różnych gazów. Powietrze składa się z ok. 78% azotu, 21% tlenu, około 1% gazów szlachetnych, wodoru, ozonu i 0.2% dwutlenku a-11 węgla i pary wodnej. Atmosfera ziemska dzieli się na warstwy zwane troposferą, stratosferą, mezosferą, jonosferą i egzosferą. Chroni organizmy przed szkodliwym promieniowaniem ultrafioletowym (ozonosfera) i gwałtownymi wahaniami temperatury. Działa również ocieplająco na Ziemię, zatrzymując promieniowanie cieplne, poprzez tzw. efekt cieplny. Skład i procesy fizyczne zachodzące w atmosferze wpływają na procesy życiowe organizmów (oddychanie, fotosynteza), a także na obieg materii i obieg energii.

atmosfery cyrkulacja ogólna

Przemieszczanie się mas powietrza atmosferze Ziem oraz spowodowany tymi ruchami przepływ i wymianę różnych form energii o zasięgu planetarnym. Cyrkulację o małym zasięgu przestrzennym (wiatry lokalne) wywołane są czynnikami specyficznymi dla określonego obszaru. Cyrkulację atmosfery wywołuje przede wszystkim promieniowanie słoneczne docierające do powierzchni Ziemi. Ze względu na kształt naszej planety i jej ruch obiegowy i obrotowy następuje nierównomierny dopływ energii do powierzchni Ziemi. Dodatkowo występujące siły Coriolisa i siły odśrodkowej powodują odchylenie wiatrów od ich początkowego kierunku. Wymienione czynniki wpływają na wielkość ciśnienia atmosferycznego, a jego oscylacje wywołują ruch powietrza.

atmosferyczna sytuacja, sytuacja synoptyczna

Zespół warunków, tj. rozkładu mas powietrza, układów ciśnienia i frontów atmosferycznych, wpływających na pogodę na danym terenie. Na podstawie sytuacji synoptycznej prognozuje się pogodę.